Kórnik - niezwykły zamek, niezwykli właściciele

Kórnik - Adam Tytus Działyński i jego syn Jan Kanty Działyńscy odegrali doniosłą rolę w życiu społecznym i kulturalnym, byli wybitnymi przedstawicielami polskiej arystokracji XIX wieku. Tytus Działyński troszczył się o sprawy nauki i oświaty w Księstwie. W "czerwonej sali" swego pałacu w Poznaniu organizował wykłady z różnych dziedzin wiedzy, zabiegał o utworzenie uniwersytetu, był jednym z założycieli istniejącego do dzisiaj Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Poznaniu i jego prezesem od 1858 do śmierci w 1861 r. W życiu politycznym Księstwa brał udział jako poseł na sejm prowincjonalny. W okresie Wiosny Ludów wsparł ruch w Księstwie. Uwięziony został w twierdzy poznańskiej, wkrótce zwolniony, utwierdził się w postanowieniu usunięcia się od życia politycznego. Poświęcał wiele uwagi rozwojowi polskiego rzemiosła, przemysłu, gospodarki i zagadnieniu ekonomicznego podniesienia kraju, gdyż tu widział środki mające podtrzymać narodowość polską. Sam szkolił własnym kosztem polskich rzemieślników, urządzał wystawy polskich wyrobów i pokazy ogrodnicze. Był jednym z założycieli i prezesem Towarzystwa Przemysłowego. Utworzył w Kórniku park, w którym aklimatyzował różne gatunki drzew i krzewów, nie rosnące na ziemiach Polski, a czynił to z myślą o przyszłej uczelni rolniczej. Zapisał się trwale w dziejach nauki i kultury polskiej założeniem Biblioteki Kórnickiej i swą działalnością wydawniczą.
Działyńska Gryzelda Celestyna (1804–1883) rozwinęła oświatową i wychowawczą wśród ludu wiejskiego, zakładając po wioskach ochronki i szkoły. Niosła pomoc ubogim i chorym. W Kórniku założyła istniejący do dzisiaj Dom Sióstr Miłosierdzia z ochronką, szpitalem i pracownią, w której młodzież żeńska uczyła się ręcznych robót. W r. 1848 żywiła więźniów politycznych w fortecy poznańskiej. W r. 1871 była opiekunką jeńców francuskich w Poznaniu. Szczególniejszą troskliwością otaczała inwalidów powstań narodowych, weteranów, wdowy i sieroty po nich. Dla zebrania środków na te cele urządzała w swym pałacu w Poznaniu koncerty, odczyty, wystawy obrazów i loterie. Ofiarna dla innych, żyła niezwykle skromnie.
Jan Kanty Działyński – Niósł pomoc powstaniu styczniowemu. Gromadził fundusze, nabywał broń za granicą, tworzył oddziały wojskowe i wysyłał je na pole walki. Walczył w oddziale Edmunda Taczanowskiego. Po klęsce pod Ignacewem, schronił się we Francji. Cały jego majątek obłożono sekwestrem, zbiory biblioteczne i muzealne w Kórniku i Gołuchowie opieczętowano. Sąd w Berlinie skazał go zaocznie na karę śmierci. W okresie przymusowego pobytu we Francji był czynnym w życiu emigracji polskiej członkiem różnych stowarzyszeń. Hojnie łożył na cele Stowarzyszenia Naukowej Pomocy dla wspierania materialnego młodzieży polskiej za granicą i pracujących naukowo rodaków, wydawania podręczników i urządzania czytelni oraz wykładów oświatowych. W r. 1868 uzyskał złagodzenie wyroku, a wkrótce i amnestię. Wrócił do Wielkopolski i zamieszkał w Kórniku. Znacznie pomnożył zbiory Biblioteki Kórnickiej. Należał do Towarzystwa Pomocy Naukowej, w Towarzystwie Przyjaciół Nauk w Poznaniu powołano go w 1857 do pomocy przy organizacji wydziału przyrodniczego. W 1861 został redaktorem publikacji TPN. Dzięki jego pomocy finansowej powstał w Poznaniu Bank Włościański. Za przykładem ojca rozwijał ogrody i parki w Gołuchowie i Kórniku, aklimatyzując różne gatunki drzew i krzewów sprowadzane z zagranicy. Park kórnicki osiągnął wówczas kolekcję 1500 gatunków drzew i krzewów. Jan Kanty Działyński to mecenas nauki polskiej i patriota w najlepszym znaczeniu. Dążył do gospodarczego i kulturalnego podniesienia poziomu życia chłopa, troszczył się o szkolnictwo wiejskie. Był ostatnim z rodu Działyńskich. Testamentem zapisał cały majątek i Bibliotekę Kórnicką swemu siostrzeńcowi, Władysławowi Zamoyskiemu.
Władysław Zamoyski wychowywał się u dziadków Działyńskich w Poznaniu i Kórniku, ukochany wnuk Tytusa. Zaangażował się w działalność społeczną i patriotyczną w Wielkopolsce, brał udział w różnych zjazdach i obchodach. Współpracował z wybitnymi Wielkopolanami, był współzałożycielem Banku Ziemskiego w Poznaniu. W Kórniku rozszerzył zakres działalności przedsiębiorstwa handlu żelazem, zbudował warsztaty i odlewnię, uruchomił produkcję i sprzedaż oraz naprawę maszyn rolniczych, zapewniając pracę licznym Polakom. W 1889 r. Zamoyski - z pobudek wyłącznie patriotycznych - zakupił dobra zakopiańskie, ratując je przed przejściem w obce ręce. Tym czynem oraz wygraniem procesu o Morskie Oko zapisał się trwale w narodowej pamięci. W lipcu 1912 r. w Paryżu Zamoyscy podpisali dokument o zamiarze oddania całego majątku na rzecz mającej powstać fundacji narodowej. Z kasy majątków kórnickich Zamoyskiego sfinansowano udział Kompanii Kórnickiej w powstaniu wielkopolskim. Po zakończeniu wojny wrócił do Kórnika i podjął energiczne działania zmierzające do poprawienia kondycji zaniedbanych majątków, aby je oddać jako dar narodowy, przynoszący jak najszybciej dochody. Równocześnie przystąpił do ostatecznego opracowania statutu przyszłej fundacji i załatwiania niezbędnych urzędowych formalności. Latem 1921 r. Zamoyscy gościli w Kórniku Naczelnika Państwa Marszałka Józefa Piłsudskiego, który podziękował im za opiekę, jaką otaczali w Zakopanem i Paryżu jego brata - Bronisława Piłsudskiego. 13 września 1924 r. - już chory - spisał testament, którym uzupełnił swój dar narodowy o bezcenną bibliotekę oraz dzieła sztuki.

Zdjęcia (20)

Komentarze (2)